Teatr w krainie utopii

W odniesieniu do
prezentowanych w niniejszej książce kolonii i ośrodków artystycznych –
Monte Verità, Mathildenhöhe, Hellerau, Goetheanum, Bauhaus – zarówno w
szerszym kontekście kulturowym, jak i tylko w zakresie sztuki
scenicznej, interesujący wydaje się aspekt stosunku działań ich twórców
do tradycji. Ernst Bloch łączy pojęcie tradycji z pojęciem utopii,
ustanawiając je na biegunach przeszłość–przyszłość: „Ten strumień z
przeszłości […] przepływa przez «teraz» i teraźniejszość, […] płynie w
przyszłość, tym samym gwarantując, że utopia nie pozostaje ani nie
staje się utopijna, a realizacja utopii, utopijnego zamierzenia czy
planu, nie ma charakteru wywrotowego. Utopia jest drogowskazem jasnej
tradycji”. Kwestię utopii jako „drogowskazu jasnej tradycji” ująć można
także w sposób zaproponowany przez Erica Hobsbawma i Terence’a Rangera
jako „tradycję wynalezioną”. O ile ta „wynaleziona tradycja”
generowana była przez sferę władzy, o tyle ruch „reformy życia”
(Lebensreform), działając w opozycji do niej i reprezentowanej przez
nią „wymyślonej tradycji”, stwarzał dla siebie własną tradycję,
zakorzenioną w innych przesłankach tożsamościowych i innych
wartościach. Najbardziej bezpośrednim medium dla tej własnej
„wynalezionej tradycji” stawały się w koloniach artystycznych różne
formy działalności teatralnej. I jeśli przyjąć, że utopie nie są
zabawami bez konsekwencji, lecz każda utopia – zwłaszcza heroiczna – w
jakiś sposób zmienia rzeczywistość (choćby przez ukazanie zagrożenia dla
ludzkości ze strony pewnych rozwiązań systemowych), to prawidłowość ta
objawia się także w eksperymentach teatralnych prowadzonych w
koloniach artystycznych: podejmowane w krainie utopii – realnie
zmieniały teatr.