Pamiętniki

W awanturniczym dla Polski XVII wieku – epoce, którą Henryk Sienkiewicz uwiecznił w trylogii – kronikarzem czasu był hulaką. Jan Chryzostom Pasek prowadził życie na pełen gwizdek jako szlachcic i żołnierz znanego z walki ze Szwedami podczas „potopu” hetmana Stefana Czarnieckiego. Gonił z nim szwedzką armię aż do Danii w roku 1659. Brał udział w wojnie z księciem siedmiogrodzkim Jerzym Rakoczym, z Księstwem Moskiewskim i rokoszem Lubomirskiego. Procesował się kilkanaście razy jak przystało na pieniacza, pięciokrotnie był banitą, skazano go także na infamię, czyli utratę czci. Jego pamiętniki to nie tylko opis przygód, wojen i awantur, ale także późniejszego życia osiadłego ziemianina. Pasek przyjął w swej relacji konwencję narracji gawędziarskiej z elementami języka potocznego, obrazowego, wplótł humor, dowcipy, rubaszne słownictwo. Posługiwał się często tzw. makaronizmami. A i tak stanowią one bardzo ważna kronikę i inspirację dla wielu przyszłych polskich pisarzy.