De Zaan en Waterland: Een kijkje in Noord Holland

Dominee Jacobus Craandijk (tweede helft 19e eeuw) had als voornaamste hobby's wandelen en geschiedenis. Reizen was in die tijd vooral wandelen, bij gebrek aan snelle vervoermiddelen. In de periode van 1875 tot en met 1888 verschenen acht dikke delen van zijn boekenserie Wandelingen door Nederland met pen en potlood. Hiermee is Craandijk het meest bekend geworden. In dit werk is een groot deel van Nederland beschreven en geïllustreerd. Maar niet de Zaanstreek. Craandijk heeft voor het merendeel van de illustraties een beroep gedaan op de bekende landschapsschilder Pieter A. Schipperus, die nog altijd in vele musea met zijn werk aanwezig is, met name in zijn geboortestad Rotterdam. Omdat de Zaanstreek niet door Craandijk in beeld is gebracht, heeft Schipperus eraan meegewerkt om dit gebied alsnog op de kaart te zetten in de reisverhalen van de nieuwe serie De Aarde en haar Volken. Het gemeentearchief van Zaanstad noemt twee litho’s van Schipperus die hij in 1887 voor dit doeleinde heeft gemaakt. In De Aarde en haar Volken is de litho Het raadhuis te Zaandam opgenomen, een gezichtsbepalend bestuurlijk centrum vlakbij de sluizen die de Voorzaan van de Achterzaan scheiden. Zichtbaar zijn de grote sluis met de accijnshuisjes en enkele panden aan de Dam en geheel rechts het gemeentehuis en daarachter de Oostzijderkerk, met op de voorgrond de pas gedempte Burcht. Het gebouw bevatte in 1887 stadhuis, kantongerecht, Kamer van Koophandel en politiebureau. De tweede litho heet Gezicht vanuit de Achterzaan op de sluizen en is als prent opgenomen in het tijdschrift De Atlas van Nederland. Dit laat de bedrijvigheid zien waartoe de Zaan de gelegenheid bood. Zo zijn de pakhuizen aan de Oostzijde te zien. Verder bevinden zich diverse schuiten op de Zaan.