Podniebni żołnierze

Treścią wielobarwnej opowieści Eugeniusza Tomana „Podniebni żołnierze”,
byłego pilota i dziennikarza, jest odkrywanie prawdy historii. Gdy we
wrześniu 1970 roku w „Szkole Orląt” ogłoszono nocny alarm, kandydat na
lotnika trzeciego roku podchorążówki ocenia swoją sytuację – pragnie
zostać pilotem. Chce latać w powietrzu, a nie czołgać się po ziemi, ale
dryl ogólnowojskowy staje na przekór wyobrażeniom lotnika. Zastanawiają
go nowo odsłaniane pomniki, zwłaszcza cokół skrzydła z płaskorzeźbami
patrona szkoły lotniczej, obcego tradycji polskiego lotnictwa. Jego
uwagę skupia historia regionu i okoliczne nekropolie – podczas I wojny
światowej zginęło tam tysiące żołnierzy. Przypadkowo trafia na
zapomniany cmentarz legionistów z 1920 roku. W miejscowej cytadeli
zauważa największy hitlerowski obóz jeniecki w Europie. Obok niej
odbywało się tragiczne forsowanie Wisły przez żołnierzy walczących
wcześniej pod Lenino. Zaciekawia go również była dęblińska twierdza
Iwangorod, gdzie niegdyś służył ppor. Romuald Traugutt, późniejszy
dyktator powstania styczniowego, przejmuje los pilotów z Dęblina
walczących na wszystkich frontach II wojny światowej (Bajan,
Horbaczewski, Skalski, Skarżyński, Ścibior). W czasie wolnym od musztry i
nauki młody adept sztuki latania poszukuje także swoich korzeni
rodzinnych, które przynoszą zaskakujące odkrycia. W tym kontekście
opowiada o doświadczeniach społeczno-obyczajowych w Polsce Ludowej.
Książka Eugeniusza Tomana ma dynamiczne tempo, co sprawia, że historie w
niej zawarte czyta się jednym tchem. Osobiste przeżycia podchorążego
wzbogacane są relacjami napotkanych osób i biografiami postaci
historycznych, dzięki czemu wojenne ślady prowadzą aż do potopu
szwedzkiego i narodowych powstań. Jej kanwą nie jest jednak wojna, a
przygotowywanie młodych ludzi do niej. Wszystkie rozważania sprawiają,
że opowieść niesie przesłanie pacyfistyczne. Swoje zdarzenia i
przypadki główny bohater „Podniebnych żołnierzy” odnotowuje skrycie w
pamiętniku, obawiając się reperkusji. Gdyby dostały się w niepowołane
ręce, wyrzucono by go ze szkoły i groziłaby mu dodatkowa dwuletnia
służba wartownicza. Mimo osobistych perypetii w szkoleniu wojskowym
udaje mu się w końcu przezwyciężyć rozterki i zasiąść za sterami
odrzutowca.