OZA

काठीच्याटोकावरटेकलेल्यादोन्हीहातांच्यापंजावरहनुवटीटेकून;देवाटकलावूनसाहेबाकडेपाहातहोता.बघता-बघतात्याचेडोळेवटारले,तांबडे-लालझाले,नाकपुड्याफुरफुरूलागल्या,दातांवरदातघट्टबसलेआणिदंडांनाकापरेभरले.डागदरओरडला,‘ऐकतोसकाय,भ्यँचोत-’’देवासटक्यानेखालीवाकलाआणिपायातलेधुळीनेभरलेलेतुटकेपायताणउपसूनघेऊनओरडला,‘अरंएबांबलीच्या,चावडीचंजोतंउतरूनखालीये.शिव्यादेणारंतुजंथोबाडफोडतोह्यातुटक्याजोड्यानं!’’दलितवाङ्मयहीसंज्ञाआजज्याअर्थानेरूढझालेलीआहे,त्याच्याकितीतरीअगोदरएकादलिताच्यामनातीलविद्रोहाचीभावनाटिपणारी‘देवासटवामहार’हीयासंग्रहातीलएककथा.यावअशाइतरअनेककथांमधूनव्यंकटेशमाडगूळकरगावरहाटीतीलदलितजीवनत्यातीलदारिद्र्य,दु:ख,संतापआणिअगतिकतायांसहितसमर्थपणानेरेखाटतात.ग्रामीणआणिदलितअसाएकबराचसाकृत्रिमभेदअलीकडीलकाळातमराठीसाहित्यातरूढहोऊपाहातआहे.माडगूळकरांच्यादलितजीवनावरीलकथांचाहासंग्रहत्यालाछेददेऊनमराठीग्रामजीवनाच्यासंदर्भातत्यांचीएकसंधअशीजाणीवनिर्माणकरणाराआहे.