YAYATI

कै.विष्णुसखारामतथाभाऊसाहेबखांडेकरयांच्याएकूणसाहित्यकृतींच्यारत्नमाळेतील‘ययाति’चेस्थानमेरुमण्यासारखेआहे.याकादंबरीचापुराणाशीकेवळनावापुरतासंबंधनाही.एकाप्रसिद्धपौराणिकउपाख्यानाचेधागेदोरेघेऊनतेत्यांनीयाकादंबरीतस्वतंत्ररीतीनेगुंफलेआहेत.आपल्याप्रतिभेचीजात,तिचीशक्तीआणितिच्यामर्यादायांचीयोग्यजाणीवझालेल्याखांडेकरांनीआत्माविष्कारालायोग्यअशीचकथानिवडली.तीज्यामाध्यमातूनत्यांनाप्रगटव्हावीशीवाटली,त्याच्यावरत्यांचेप्रभुत्वहोतेच.पुराणकथांतजेभव्यभीषणसंघर्षआढळतात,त्यांचेमंथनकरण्याचीअंगभूतशक्तीहीत्यांच्याचिंतनातहोती.जीवनजसेएकादृष्टीनेक्षणभंगुरआहे,तसेच,तेदुस-यादृष्टीनेचिरंतनआहे;तेजितकेभौतिकआहे,तितकेचआत्मिकआहे,याकठोरसत्याचेआकलनहीत्यांनापूर्णत्वानेझालेलेहोते.त्यामुळेचएकापौराणिककथेच्याआधारानेएकसर्वाेत्तमललितकृतीकशीनिर्माणकरतायेते,याचाआदर्शवस्तुपाठच‘ययाति’च्यारूपानेश्री.खांडेकरांनीवाचकांपुढेठेवलाआहे.कामुक,लंपट,स्वप्नातहीज्यालासंयमठाऊकनाही,असाययाति;अहंकारी,महत्त्वाकांक्षी;मनातदंशधरणारीआणिप्रेमभंगानेअंतरंगातद्विधाझालेलीदेवयानी;स्वत:च्यासुखाच्यापलीकडेसहजपाहणारीआणिययातीवरशरीरसुखाच्या,वासनातृप्तीच्यापलीकडच्याप्रेमाचावर्षावकरणारीशर्मिष्ठाआणिनिरपेक्षप्रेमहाचज्याचास्वभावधर्महोऊनबसलाआहे,असाविचारी,संयमीवध्येयवादीकचयाचारप्रमुखपात्रांमधीलपरस्परप्रेमाचीविविधस्वरूपेयाकादंबरीतसमर्थपणेचित्रितझालीआहेत.‘हीकादंबरीययातीचीकामकथाआहे,देवयानीचीसंसारकथाआहे.शर्मिष्ठेचीप्रेमकथाआहेआणिकचाचीभक्तिगाथाआहे,हेलक्षातघेऊनवाचकांनीतीवाचावी,’अशीअपेक्षास्वत:खांडेकरांनीचप्रकटपणेव्यक्तकेलीआहे.